Er valt veel te vertellen over Steven Pinker, dus laat ik het maar houden bij het belangrijkste. Hij is zowel cognitief psycholoog als linguïst, en heeft dus wel degelijk iets te vertellen over hoe u beter kan (en moet) schrijven. Vandaar zijn boek: The Sense of Style, The Thinking Person’s Guide to Writing in the 21st Century.
Hier is wat ik heb onthouden van een eerste leessessie.
Maak kennis met de Klassieke Stijl
Het overgrote deel van het boek is gewijd aan de zogenaamde ‘Classic Style’ : de schrijfstijl die u vindt in alle Pinker-boeken, en eigenlijk ook elk ander smakelijk stukje schrijven.
Laat de naam u niet op het verkeerde been zetten. Klassieke Stijl is levend en wel, en u doet er goed aan ze te toe te passen in je teksten. Kort samengevat gaat het over een schrijfstijl die twee ervaringen oproept:
- u toont de lezer iets in de wereld
- u gaat met de lezer in gesprek
Dat woord ‘tonen’ is cruciaal. Experimenten hebben aangetoond dat mensen met hun geestesoog een beeld proberen te vormen wat ze lezen. Wanneer jouw schrijfstijl het makkelijker maakt om dat beeld te vormen – bijvoorbeeld door heel tastbare taal, feiten of visuele analogie te gebruiken – zal uw lezer makkelijker uw tekst begrijpen en onthouden.
Vindt u astrofysica ook zo onmogelijk abstract? Kijk dan even mee naar dit voorbeeld van de fysicus Brian Greene, die toewerkt naar de donkere energie hypothese.
Just as the pull of earth’s gravity slows the ascent of a ball tossed upward, the gravitational pull of each galaxy on every other must be slowing the expansion of space. [But] far from slowing down, the expansion of space went into overdrive about 7 billion years ago and has been speeding up ever since. That’s like gently tossing a ball upward, having it slow down initially, but then rocket upward ever more quickly.
In het voorbeeld zie je letterlijk de bal omhoogvliegen. Steeds sneller en sneller, om het vreemde gedrag van de melkwegstelsels na te bootsen.
In klassiek schrijven bent u zich ook steeds bewust van het perspectief van de lezer. Waar denken ze aan wanneer ze uw tekst lezen? Wat weten ze, wat weten ze niet? In ons voorbeeld rekent Brian Greene op onze fysica basiskennis, om dan onze blik te verschuiven naar een onverwachte onthulling. Da’s klassiek Klassieke Stijl.
U doet het samen
Klassieke Stijl lezen geeft het gevoel van in een gesprek te zijn. Voor de lezer voelt het alsof u hem uitnodigt in uw wereld. Dat betekent dat u
- woorden gebruikt die een gevoel van interactie uitlokken, zoals ‘kijk’, ‘wij’ en ‘laten we’
- vragen stelt
- op uw lezer vertrouwt om tussen de lijnen te lezen, mee te zijn en conclusies samen te knopen
Een vanzelfsprekendheid, maar niet te vergeten: maak uw zinnen nooit te complex of abstract. Ligt er een moeilijke zin op uw bord? Probeer u dan af te vragen hoe u het zou uitleggen tegen uw nieuwsgierige buur op een etentje. U zal altijd eindigen met een betere zin.
Maar het omgekeerde geldt ook: wanneer u uw teksten te eenvoudig maakt, of niet durft rekenen op het vernuft van uw lezer. Ik zie het zelf gebeuren wanneer klanten of collega’s te driftig worden in hun feedback. “Onze klant gaat die grap niet begrijpen”, of “Ze gaan die referentie niet snappen.”
Wanneer u schrijft, probeer uw lezer dan in te beelden als een gecultiveerd, intelligent wezen: dat zorgt ervoor dat ze zich daadwerkelijk ook zo gaan voelen. Nog een kenmerk van Klassieke Stijl.
Krijg de smaak te pakken
In het begin van het boek deelt Pinker een paar sterke voorbeelden van Klassiek Schrijven. Van een vermaarde, atheïstische geneticus die het wonder van het leven probeert te beschrijven, tot een schrijfster van overlijdensberichten die zo levendig pent dat ze de doden ei zo na terug tot leven wekt.
Zoals een chef-kok die u leert om ieder voorbeeld vakkundig te proeven, leert Pinker u de fundamenten kennen van een goede tekst. Zodat u later geïnspireerd aan de slag kan met uw eigen creaties. Hier zijn enkele ingrediënten van Klassiek Schrijven samen met hun proevertjes, zoals Pinker ze deelde:
- een krachtige observatie die nieuwsgierigheid uitlokt, in plaats van een banaliteit
We are going to die, and that makes us the lucky ones. Most people are never going to die because they are never going to be born. … (Richard Dawkins) - een drang naar frisse bewoording en concrete beeldvorming boven overbekend taalgebruik en abstracte samenvatting
…The potential people who could have been here in my place but who will in fact never see the light of day outnumber the sand grains of Arabia. Certainly those unborn ghosts include greater poets than Keats, scientists greater than Newton. (Richard Dawkins) - een aandacht voor de blik van de lezer (waar denken ze aan, kijken ze naar)
In the teeth of these stupefying odds it is you and I, in our ordinariness, that are here. (Richard Dawkins) - een oordeelkundig gebruik van een minder bekend woord of uitdrukking tegen een achtergrond van meer eenvoudige woorden
The look of women’s magazines today—a sea of voluptuous models and titillating cover lines—is due in no small part to her influence. (Margalit Fox) - het gebruik van parallelle syntax
The more you read, the more you know. - een occasionele geplande verrassing
Roundly praised, intermittently censored, and occasionally eaten, Mr. Sendak’s books were essential ingredients of childhood for the generation born after 1960, and in turn for their children. (Margalit Fox) - het gebruik van ritme en klank, afgestemd op betekenis en emotie
She quickly became known for her astringent, often genteelly risqué, replies to queries that included the marital, the medical, and sometimes both at once. - het delen van een veelzeggend detail dat een expliciete uitspraak overbodig maakt
(Hier is de stille Rolls Royce van Ogilvy een klassiek voorbeeld)
Toegegeven: alle voorbeelden hierboven komen uit een boek, en sommige vertalen minder goed naar het digitale scherm. Maar de achterliggende principes blijven stevig overeind. Probeer zelf wat voorbeelden op te speuren in goede teksten die u leest, of pas ze eens in uw eigen teksten toe.
Wat ik zelf fijn vind aan deze punten is dat sommige ingaan tegen de conventionele copywriting regels. Moet u altijd het bekende woord verkiezen boven het minder bekende? Niet wanneer die laatste vol op de betekenis zit, een gevoel uitlokt met klank, en tegelijk niet zo obscuur is dat de lezer ‘m nooit meer gaat tegenkomen.
Een ander voorbeeld van copywriting overenthousiasme is monologofobie: de compulsieve drang om hetzelfde ding met andere woorden te beschrijven wanneer het meerdere keren in je tekst voorkomt. Het is eigenlijk beter om gewoon steeds hetzelfde woord te gebruiken. Dat maakt je tekst helderder.
Zombies, bogen en het ongelijk van de puristen
Als Pinkers boek een ijsberg was, zaten we nu nog maar aan de bovenste ijskorrels te krabben. Er zijn nog zoveel goede inzichten te ontdekken.
Nog meer valkuilen zoals zombie nouns – werkwoorden die gemuteerd zijn naar naamwoorden en zo alle vaart uit je tekst halen – of de zogenaamde illicit neighbours, de valkuil die ‘a panel on sex with four professors’ twee erg verschillende betekenissen geeft.
Pas op voor zombies:
It may be that some missing genes are more contributive to the spatial deficit.
Perhaps some missing genes contribute to the spatial deficit.
U vindt ook een heel hoofdstuk over coherentie-bogen, om uw lezer steeds bij de les te houden in een moeilijker hoofdstuk, en zo’n honderdtal gevallen waar de taalpuristen het bij het verkeerde eind hebben (met een paar uitzonderingen).
Lang verhaal kort, wij hebben Steven Pinker met veel enthousiasme opgenomen in onze BBC-bib. En als u ook maar iets te maken hebt met schrijven (waarom leest u dit anders?), dan raden we u hetzelfde aan.
